قبل از اظهار نظر ، آیا فرق بین اهلی و وحشی را میدانیم ؟
چندیست که شاهد افزایش توجه مردم به موضوع حیاتوحش در جامعه هستیم که نشان از روند روبه....
قبل از اظهار نظر ، آیا فرق بین اهلی و وحشی را میدانیم ؟

نویسنده : مهندس مهدی نبییان کارشناس محیط زیست
چندیست که شاهد افزایش توجه مردم به موضوع حیاتوحش در جامعه هستیم که نشان از روند روبهرشد و ارتقا فرهنگ محیط زیستی در کشور است. در این میان عدم آشنایی با تعاریف این حوزه، گاه قرائتهای نادرستی را رقم میزند که میتواند به تهدیدی برای فرایند مدیریت حیاتوحش در آینده تبدیل شود. از آن جمله خلط مبحث در ارتباط با رویکرد جامعه نسبت به حیوانات وحشی، حیوانات اهلی و حیوانات نیمه وحشی است. در این مقاله تلاش شده است تا بصورت خلاصه به این تعاریف پرداخته شود و امید است که مورد توجه علاقمندان حیات وحش قرار گیرد.
حیوانات وحشی
منظور از حیوانات وحشی، جانورانی هستند که در انواع زیستگاههای مختلف روی سیاره زمین بهطور آزادانه و مستقل زندگی و تولیدمثل میکنند. حیوانات وحشی برای تامین نیازهای زندگی به کمک انسانها احتیاجی ندارند و از هزاران سال پیش از پیدایش انسان تاکنون به همین صورت به بقای خود ادامه دادهاند. گورخر، عقاب، مار، قورباغه و ماهیتن انواعی از حیوانات وحشی شناخته شده هستند.
هر زیستگاه یا اکوسیستمی بر روی کره زمین، حیوانات وحشی مختص خود را داشته که ممکن است در زیستگاههای دیگر دیده نشوند. برای مثال، خرسهای قطبی تنها در قطب زندگی میکنند. به همین دلیل در جنگلهای شمال ایران خرس قطبی نمیبینیم.
در کشور پهناورمان انواع مختلفی از زیستگاههای حیوانات وحشی مانند زیستگاه جنگلی، بیابانی، کوهستانی، تالابی و زیستگاه دریایی وجود دارد. البته انواعی از حیوانات وحشی با زندگی در شهرها و روستاها سازگار شدهاند که از آن جمله میتوان به موشهای فاضلاب، گنجشکها، و مارمولکهای خانگی اشاره کرد.
حیوانات اهلی
حیوانات اهلی، جانورانی هستند که طی هزاران سال پرورش انتخابی توسط انسانها نسبت به اجداد وحشی خود، دستخوش تغییرات ژنتیکی، رفتاری و مورفولوژیکی چشمگیری شده اند. اهلی سازی یک روند تدریجی بسیار بلندمدت است، در نتیجه نمیتوان یک گونه وحشی را از طبیعت زنده گیری کرده و انتظار داشت با چند نسل تولیدمثل در کنار انسانها اهلی شوند.
بهاینترتیب نباید مفهوم "حیوانات اهلی" را با "رام کردن حیوانات وحشی" اشتباه کرد.
حیوانات اهلی خانگی مانند سگ، گربه و قناری؛ حیوانات اهلی مزرعه مانند گاو، مرغ، کرم ابریشم و زنبور عسل و حیوانات باربر مانند اسب، شتر و الاغ از جمله حیوانات اهلی هستند.
این حیوانات برای تغذیه، محل زندگی، درمان و حتی در برخی موارد برای زایمان نیز بدون کمک انسانها نمیتوانند به بقای خود ادامه دهند. به دلیل این وابستگی و همچنین تغییراتی که در ژن و ریخت حیوانات اهلی بوجود آمده است، آنها نباید در طبیعت به حال خود رها شوند و همواره باید تحت مدیرت انسانها زندگی کنند.
برای مثال اگر گوسفندی در طبیعت رها شود، خیلی زود طعمه حیوانات وحشی شده یا از گرسنگی میمیرد. در صورتی هم که زنده بماند با رشد مداوم پشمها امکان دید و تحرک را از دست داده و تلف میشود. به علاوه رهاسازی حیوانات اهلی در طبیعت همواره با ریسک انتقال بیماری و تولید مثل آنها با حیوانات وحشی همراه است که میتواند باعث پیدایش حیوانات ناخالص (هیبرید) شود. حیوانات هیبرید بهعنوان خطری بالقوه برای حیات وحش شناخته میشوند. جفتگیری سگ که حیوانی اهلی است با گرگ همواره خلوص ژنتیکی جمعیت گرگها را در طبیعت تهدید میکند.
حیوانات نیمه وحشی
برخی از گونه های جانوری ممکن است حتی طی قرنها پرورش توسط انسانها کاملاً اهلی نشوند (مانند گوزن شمالی و فیل آسیایی)، همچنین گونه هایی وجود دارند که برای تولید محصولاتی مثل گوشت و چرم بهطور گسترده توسط انسانها در اسارت تکثیر میشوند (مانند تمساح و آهو) یا برای اهدافی خاص تربیت و مورد استفاده قرار میگیرند (مانند دلفین برای نمایش در دلفیناریوم و باکلان برای ماهیگیری) یا حیواناتی که با انواع وحشی خود تفاوت چندانی نمیکنند ولی بهعنوان حیوانات زینتی تکثیر و پرورش میشوند (مانند انواع طوطی، ایگوانا، مار پیتون و ...). به این حیوانات، به دلیل ارتباط مستقیم با مراقبت و نگهداری از سوی انسان، حیوانات نیمه وحشی گفته میشود.
شایان ذکر است به دلیل تغییرات رفتاری ایجاد شده ناشی از زندگی در کنار انسانها، رهاسازی حیوانات نیمه وحشی نیز در طبیعت با خطرات و ریسکهای زیادی همراه است. حیوانات نیمه وحشی توانایی مقابله با رقیبان و شکارچیان را نداشته و همواره با مشکل تامین غذا در طبیعت روبرو هستند. از طرفی امکان انتقال انواع بیماریها از سوی حیوانات نیمه وحشی به جانوران وحشی وجود دارد.
آشنایی با این مفاهیم نشان میدهد پستانداران دریایی که در دلفیناریومها نگهداری میشوند، گونه هایی نیمهوحشی بوده و آزادسازی آنها در دریا امکانپذیر نیست. ماهیهای قرمز و سگهای ولگرد حیواناتی اهلی هستند که جایگاهی در طبیعت ندارند. از این رو رهاسازی حیوانات اهلی و نیمه وحشی در طبیعت، دوستی با حیوانات نیست بلکه اقدامی است در راستای نابودی حیوانات وحشی و به این ترتیب آگاهی از این تعاریف و توجه به آنها میتواند از اقدامات نادرست مشابه دیگر جلوگیری بهعمل آورد.